Home | News | Biography | Publications | Research | Gallery | Audio/Visual | Links
چاوپێکه‌وتن
حه‌مه کاکه ره‌ش، ئه‌نفال، 2008
کوردستانی نوێ، 4304، 26/6/2007
وتار
بۆسنه دوانزه‌مه‌هین ساڵیادی جینۆساید ده‌کاته‌وه، ئاوێنه
کوشتنی ناموسپه‌رستیی، ئاوێنه
مه‌رگی دۆعا چیمان پێ ده‌ڵێت؟ ئاوێنه
خوێندنه‌وه‌یه‌ک بۆ (پێنه‌لۆپه ده‌چێ بۆ جه‌نگ)ی ئۆریانا فالاچی، مه‌ڵبه‌ند
چیرۆک
خوێندنه‌وه‌یه‌ک بۆ (پێنه‌لۆپه ده‌چێ بۆ جه‌نگی)ی ئۆریانا فالاچی
له گۆڤاری مه‌ڵبه‌ند-دا بڵاوبۆته‌وه، ژماره 85، فه‌بریوه‌ری 1998
(پێنه‌لۆپه ده‌چێ بۆ جه‌نگ) یه‌کێکه له رۆمانه جوانه‌کانی نوسه‌ری ئیتاڵی ئۆریانا فالاچی. ئه‌م نووسه‌ره یه‌کێکه له ژنه رۆژنامه‌نووسه سه‌رکه‌وتووه‌کانی ئه‌م سه‌ده‌یه و خاوه‌نی چه‌ندین رۆمانی به‌ناوبانگه که بۆ زۆربه‌ی زمانه‌کانی جیهان وه‌رگێردراون. له‌مانه: ژیان جه‌نگه و هیچی تر، نامه بۆ منداڵێک که هه‌رگیز له دایک نه‌بوو، پیاوێک، ئه‌گه‌ر خۆر بمرێت، ئینشاڵا و چه‌ندین رۆمانی تر. جگه له چه‌ندین کاری رۆژنامه‌گه‌ریی که ره‌نگه ناسراوترینیان کتێبی (چاوپێکه‌وتن له‌گه‌ڵ مێژوو) بێت. له‌م کتێبه‌دا فالاچی له‌گه‌ڵ که‌سایه‌تیه سیاسیه‌کانی چه‌ندین ده‌وڵه‌تی جیاوازدا گفتوگۆ ده‌کات، قه‌ده‌غه‌ترین و بێ په‌رده‌ترین پرسیار له‌و دیکتاتۆرانه ده‌کات که که‌سی تر نه‌یوێراوه ئه‌وه‌نده لێیان نزیک بێته‌وه. به‌ڵام من لێره‌دا ده‌مه‌وێ باس له پێنه‌لۆپه ده‌چێ بۆ جه‌نگ بکه‌م که باس له رزگاربوون له‌و ئه‌فسانانه ده‌کات که خۆمان بۆ خۆمانی دروست ده‌که‌ین- ئه‌و جیهانه خه‌یاڵیه درۆیینه‌یه‌ی ئه‌وه‌ندی بیر لێ ده‌که‌ینه‌وه تا لێمان ده‌بێت به راست و وه‌ک حه‌قیقه‌تێک مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ ده‌که‌ین. ئه‌م رۆمانه نموونه‌ی گیرخواردنی مۆرڤه به ده‌ست به قاره‌مانکردنی که‌سێکه‌وه‌و عاشقی ئه‌و وێنه‌یه بوون که نه‌ک ته‌نها حه‌قیقی نیه به‌ڵکوو سڕینه‌وه‌و تێگلانی هه‌موو راسیته‌کانه. ساتی رزگاربوون له ئه‌فسانه‌کان وه‌ک ساتی ده‌ستپێکردنێکی تر له‌م رۆمانه‌دا ره‌نگ ده‌داته‌وه. ده‌شێ ساتی به‌خه‌به‌رهاتن و رووبه‌ڕووبوونه‌وه له‌گه‌ڵ راستیه‌کاندا ساتی رزگاربوون بێت له درۆکان، له خۆ هه‌ڵخه‌ڵه‌تاندن و به‌زۆر جوانکردنی ناشرینیه‌کانی. ده‌شێ ئه‌مه ساتی دروستبوونی دیدێکی تر بێت لامان، سه‌ره‌تا بێت نه‌ک کۆتایی، ژیان بێت نه‌ک مه‌رگ، فڕێدانی توێخی منداڵیی بێت و سه‌ره‌تای گه‌وره‌بوون و پێگه‌یشتن.
پێنه‌لۆپه له ئه‌فسانه یۆنانیه‌کاندا ژنێک بوو که 19 ساڵ چاوه‌ڕێی مێرده‌که‌ی کرد که چوو بوو بۆ جه‌نگی ترۆی (ترواده) که چه‌ندین ساڵیش پاش ته‌واوبوونی جه‌نگ هه‌ر نه‌گه‌ڕایه‌وه. داواکارێکی زۆر ده‌یانویست پێنه‌لۆپه ناچاربکه‌ن که شوو بکاته‌وه به‌ڵام ئه‌و به‌رده‌وام به‌هانه‌ی ده‌دۆزیه‌وه‌و دواجار وتی کاتێک که له چنینی کفنه‌که‌ی بووه‌وه (به پێی هه‌ندێک فه‌رش بووه نه‌ک کفن) ئنجا شوو ده‌کاته‌وه. به‌ڵام هه‌رگیز چنینی کفنه‌که ته‌واو نابێت چونکه پێنه‌لۆپه به‌رده‌وام شه‌وانه ئه‌و پارچه‌یه‌ی هه‌ڵده‌وه‌شانده‌وه که به رۆژ ده‌یچنی بۆ ئه‌وه‌ی ته‌واوبوونی کفنه‌که زۆر بخایه‌نێ، به‌شکوم ئۆدیسیۆسی مێردی بگه‌ڕێته‌وه. پێنه‌لۆپه نموونه‌ی زاڵی ره‌گه‌زی مێیه که هه‌رگیز به‌شداریی له جه‌نگه‌کاندا ناکات به‌ڵکوو هه‌میشه چاوه‌ڕێی پیاوێک ده‌کات.
پێنه‌لۆپه‌ی ئه‌م رۆمانه‌ی فالاچی- جۆ- رۆژنامه‌نوسێکی گه‌نجی ئیتالیه که به‌ده‌ست ئه‌فسانه‌یه‌کی خه‌یاڵی خۆیه‌وه گیری خواردووه. رۆمانه‌که له‌وێوه ده‌ست پێده‌کات که جۆ ده‌چێت بۆ ئه‌مریکا تا حه‌قیقه‌تی ئه‌م خه‌یاڵه جوانه بدۆزێته‌وه. به خه‌یاڵی خۆی ئه‌و ده‌ڕوات تا ئه‌و خه‌ونه بێنێته دی که له سه‌رده‌می هه‌رزه‌کاریه‌وه بۆی ژیاوه. له سه‌رده‌می جه‌نگی دووهه‌می جیهانیدا دوو سه‌ربازی ئه‌مریکی له ماڵی جۆ له ئیتاڵیا خۆیان ده‌شارنه‌وه. جۆ له‌و ته‌مه‌نه‌دا که 12-13 ساڵه عاشقی ریچارد ده‌بێت که سه‌ربازێکی گه‌نجی شپرزه و شه‌رمنه. به‌ڵام پاش ماوه‌یه‌کی کورت دوو سه‌ربازه‌که به یارمه‌تی خه‌باتگێڕه نهێنیه‌کانه‌وه له ئیتالیا قوتار ده‌بن و دواتر هه‌واڵ ده‌نێرن که به سه‌لامه‌ت گه‌یشتوونه‌ته‌وه ئه‌مریکا. له‌وساو جۆ هه‌موو رۆژه‌کانی به‌و خه‌یاڵه‌وه ده‌ژی که ریچارد بدۆزێته‌وه. وای لێ دێت که ئیتر بۆ ئه‌م خه‌یاڵه ده‌ژی. وێنه‌ی ریچارد له بیره‌وه‌ری ئه‌ودا تا دێت جوانتر ده‌بێت و سه‌ره‌نجام جۆ ئه‌وه‌نده سیفه‌تی خه‌یاڵی و جوان به‌م وێنه‌یه ده‌به‌خشێ که ئیتر که‌س ناتوانێ پێشبڕکێی له‌گه‌ڵدا بکات و زۆریش له حه‌قیقه‌تی ریچارد دووره. به‌ڵام ئه‌و ئه‌مه نازانێت و به هه‌ڵسه‌نگاندنی 12 ساڵی و به پێی ئه‌و ماوه کورته که یه‌کتریان ناسیوه ریچارد بۆ هه‌میشه وه‌ک تاقه پیاوێک له خه‌یاڵی جۆدا ده‌مێنێته‌وه. هه‌ر بۆیه هه‌رگیز ناتوانێ جارێکی تر عاشق ببێ یا هیچ نه‌بێ پیاوه‌کانی ده‌ورووبه‌ری ببینێت چونکه لای ئه‌و ته‌نها یه‌ک که‌سی شایسته هه‌یه. لێره‌وه هه‌موو ئه‌م راستیانه به هاوکاره‌که‌ی ده‌ڵێ که ده‌مێکه عاشقی جۆ بووه‌و سه‌ره‌نجام کاتێک به بۆنه‌ی ئیشه‌وه سه‌فه‌ر بۆ ئه‌مریکا ده‌کات هاوکاره‌که‌ی پێی ده‌ڵێ: (هیوادارم بیدۆزیته‌وه، تا له‌و ئه‌فسانه‌یه رزگارت ببێت.)
سه‌ره‌نجام جۆ که ساڵه‌هایه عه‌وداله به رێکه‌وتێکی زۆر سه‌یر ریچارد ده‌دۆزێته‌وه و له خۆشیدا شاگه‌شکه ده‌بێت. ئه‌و پیاوێکی له‌رزۆکی دڵناسکه‌و به زه‌حمه‌ت ده‌توانێ بڕیار بدات. هه‌میشه پشت به هاورێکه‌ی ده‌به‌ستێ (بیڵ) که پیاوێکی چل ساڵانی هێمن و دڵنیایه. به‌ڵام جۆ لاوازییه‌کای ریچارد نابینێ، ئه‌و ته‌نیا ئه‌وه ده‌زانێ که سه‌ره‌نجامی پیاوی خه‌یاڵه‌کانی خۆی دۆزیوه‌ته‌وه‌و ته‌نیا ئه‌و وێنه‌یه ده‌بینێ که خۆی له‌سه‌ر ریچاردی دروستکردوه. دواتر بیڵ-ی هاوڕێی ریچارد به قسه توندو تیژو بێ ئه‌ده‌به‌کانی و به به‌هێزیه‌که‌ی سه‌رنجی جۆ راده‌کێشێ. ئه‌م سیانه ده‌که‌ونه سێ کوچکه‌یه‌کی شێتانه‌وه‌و جۆ زۆر دره‌نگ تێده‌گات که له راستیدا ریچارد وه‌ک منداڵێك پێویسی به یارمه‌تیه‌و زۆر بێده‌سه‌ڵاته. دره‌نگ پێده‌زانێ که ناتوانێ واز له خه‌یاڵی ئه‌و هه‌موو ساڵی بهێنێ و چیتر ریچاردی خۆشنه‌وێت. ریچاردیش گه‌رچی ئه‌وی خۆشده‌وێت به‌ڵام عاشقی بیڵ-ه. بیڵ که ریچاردی خۆشده‌وێ عاشقی زیره‌کی و جوانی و ناسکیه‌کانی جۆ ده‌بێت و که‌سیان ناتوانن واز له که‌سیان بهێنن. ناتوانن بڕیار بده‌ن و هه‌سته‌کانیان له نێوان دوو که‌سدا دابه‌ش ده‌بێت. جۆ که له شێتیی ئه‌م پێکهاته‌یه تێده‌گات بێ خواحافیزیی ئه‌مریکا جیده‌هێڵێ و ده‌گه‌ڕێته‌وه ئیتالیا. کاتێک حه‌قیقه‌تی شته‌کان بۆ هاوکاره‌که‌ی باس ده‌کات ئه‌ویش پێی قبووڵ ناکرێت و جێی ده‌هێڵێ. جۆ پاش به‌سه‌رچوونی تۆفانه‌کان له‌گه‌ڵ حه‌قیقه‌تا ته‌نیا ده‌مێنێته‌وه، بێ هاوڕێ و بێ عه‌شق. به‌ڵام سه‌ره‌نجام بڕیار ده‌دات: (فرمێسکه‌کانی خوارده‌وه‌و نه‌یده‌ویست بگری. کاتی ئه‌وه‌ی نه‌بوو که به‌زه‌یی به خۆیدا بێته‌وه یا فرمێسک بۆ رابوردوو هه‌ڵرێژێ. ئه‌مه ئه‌و نه‌بوو که جلی پیاوانه‌ی هه‌ڵبژاردبوو، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ناچاربوو له‌به‌ری بکات چونکه هیچ له دژی بڕیاره‌کانی حاکمی موتڵه‌ق ناکرێ. ئااه خوایه! خوایه! بۆ وجوودت نیه؟)
پێنه‌لۆپه‌ی ئه‌م رۆمانه به پێچه‌وانه‌ی پێنه‌لۆپه‌ی هۆمیرۆسه‌وه چیتر چاوه‌ڕێی پیاوێک دانانیشێت. رێگه نادات پیاوه‌کان ژیانی وێران بکه‌ن. ئه‌و خۆی ده‌چێت بۆ جه‌نگ، خۆی به‌شداریی له رووداوه‌کان و جه‌نگه‌کان و ئاشتیه‌کاندا ده‌کات. سه‌رده‌می چاوه‌ڕوانی تێپه‌ڕی. ئه‌و چاوه‌ڕوانیه رۆمانتیکیه منداڵانه‌یه‌ی که به کچه‌کان ده‌ڵێ خۆشبه‌ختی ئه‌و ساته‌یه که شۆڕه‌سواری مه‌یدانی عه‌شق دێت و له‌گه‌ڵ خۆی ده‌مانبات. خۆشبه‌ختی (ئه‌گه‌ر هه‌بێ) واته به‌شداربوون له رووداوه‌کاندا و چالاک کردنی جوانیه‌کانی ناو خۆمان؛ واته بوون به ناوه‌ندی ژیانی خۆمان و بوونه‌وه به خاوه‌ن بڕیار بۆ به‌دی هێنانی گۆڕانکاریی، بۆ ژیان. کاتی ئه‌وه هاتووه پێنه‌لۆپه‌کانی ئه‌م دنیایه واز له چاوه‌ڕوانی بهێنن و بگه‌ڕێنه‌وه ناو بازنه‌ی جه‌نگه‌کان بۆ دۆزینه‌وه‌ی ئاشتی، جوانی، خۆشبه‌ختی. پێنه‌لۆپه‌ی ئه‌م رۆمانه نموونه‌ی ئه‌و ئافره‌تانه‌یه که له کۆتایی ئه‌م سه‌ده‌یه‌دا زیاد بوون و مژده‌ی جیهانێکمان ده‌ده‌نێ که بۆچوون و گۆشه‌نیگای ئافره‌ت تیایدا ده‌که‌وێته گه‌ڕ.