Home | News | Biography | Publications | Research | Gallery | Audio/Visual | Links
چاوپێکه‌وتن
حه‌مه کاکه ره‌ش، ئه‌نفال، 2008
کوردستانی نوێ، 4304، 26/6/2007
وتار
بۆسنه دوانزه‌مه‌هین ساڵیادی جینۆساید ده‌کاته‌وه، ئاوێنه
کوشتنی ناموسپه‌رستیی، ئاوێنه
مه‌رگی دۆعا چیمان پێ ده‌ڵێت؟ ئاوێنه
خوێندنه‌وه‌یه‌ک بۆ (پێنه‌لۆپه ده‌چێ بۆ جه‌نگ)ی ئۆریانا فالاچی، مه‌ڵبه‌ند
چیرۆک
رۆچوون
له گۆڤاری بینین-دا بڵاوبۆته‌وه، ژماره 4. زستانی 1997، ئه‌مریکا
پاش سێ جار منداڵ له‌بارچوون و 23 ساڵ ژانه سک، دوکتۆره‌کان که له پشکنینی بێ ئه‌نجام و ده‌رمان نووسین ماندوو بووبوون بڕیاریان دا سکی بکه‌نه‌وه تا بزانن چ خه‌به‌ره! له‌وه‌تی خۆی ناسیبوو هه‌موو مانگێک که خوێنی داده‌نا دوو هه‌فته ئازاری ده‌چه‌شت. ژانه سکه‌که‌ی ئه‌وه‌نده زۆربوو که قژی خۆی ده‌ڕنی و چڕنووقی له دۆشه‌ک و سه‌رین و دیواره‌کان ده‌گرت. وای هه‌ست ده‌کرد به گوێزان پێسته‌کانی ناوه‌وه‌ی سکی ده‌بڕن و به‌رده‌وام له کڕووزانه‌وه‌و گریاندا بوو. هه‌موو ساڵێکیش خوێن رشتن و ئازاره‌کانی زیادیان ده‌کرد. وای لێهاتبوو مانگی یه‌ک هه‌فته ده‌یتوانی له جێگه بێته ده‌ره‌وه‌و به ئه‌رکه‌کانی هه‌ڵسێ. مێرده‌که‌ی که هه‌موو دوکتۆره‌کانی بردبوو و ته‌نانه‌ت ناردبووی له شاری خۆیانه‌وه دۆعای بۆ بنووسن ئیتر له‌و باسه بێزار بووبوو. ئه‌و سک ئێشه‌ی به‌رده‌وامی ژنه‌که‌ی به شتێکی ئاسایی ده‌زانی و که دوکتۆره‌کانیش وتیان: (ده‌بێ سکی بکه‌ینه‌وه تا بزانین چ خه‌به‌ره!) پێی وابوو پێویست ناکات. هه‌ندێ جار گومانی ده‌کرد که ژنه‌که‌ی بۆ سه‌رنجڕاکێشانی ئه‌و و بزواندنی به‌زه‌یی خه‌ڵک وا ده‌کات چونکه پاش خوێندنه‌وه‌ی چه‌ندین کتێب له‌سه‌ر حه‌یزی ژنان و ئازاره‌کانیان هه‌رگیز هیچی له‌سه‌ر ئه‌م نه‌خۆشیه‌ی ژنه‌که‌ی نه‌دۆزیه‌وه. ئیتر گه‌ر شه‌وان به‌ئاگای هێنابا بۆ چۆڕێک ئاو یان هاوده‌ردیی ئه‌و بێ بۆڵه ئاوه‌که‌ی ده‌دایه ده‌ست یان دوو قسه‌ی له‌گه‌ڵ ده‌کرد و پاش تۆزێک به‌وپه‌ڕی هێمنیه‌وه رووی ده‌کرده ئه‌ودیو و پرخه‌ی لێ هه‌ڵده‌ستا. ئه‌و گه‌رچی ژنه‌که‌ی خۆشده‌ویست به‌ڵام چیتر باوه‌ڕی پێنه‌ده‌کرد به‌تایبه‌تی له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له ماوه‌ی ئه‌و سێ ساڵه‌دا، له‌وه‌تی ئه‌وان ژن و مێرد بوون، دوکتۆره‌کان چه‌ندین جار به سۆنه‌ر سه‌یری ناوسکیان کردبوو، پشکنیبوویان، هه‌موو جۆره ده‌رمانێکیان بۆ نووسیبوو، که‌چی ئه‌م ده‌رده هه‌ر نه‌ده‌دۆزرایه‌وه و له شێرپه‌نجه‌و شتی واش نه‌ده‌چوو.
ئه‌و زۆر دڵی به خۆی ده‌ما. ده‌یبینی مێرده‌که‌ی گوێی پێناداو خه‌ڵک باوه‌ڕی پێناکه‌ن و دوکتۆره‌کان سه‌ریان سوڕماوه. هه‌ستی پێکردبوو که خه‌سووی و دشه‌کانی چه‌ند جارێک به مێرده‌که‌یان گوتبوو که واز له‌م ژنه نه‌خۆشه بهێنێت و ژنێکی تر بدۆزێته‌وه. واشی هه‌ست ده‌کرد که مێرده‌که‌ی که‌یفی به‌م قسانه هاتبێ و چاوه‌ڕێی ساتی پێویست بکات. سه‌ره‌نجام بێ دایک و باوک و تاقانه، له دنیایه‌کی ره‌شدا خۆی ده‌بینیه‌وه. هه‌تا جوانیه بێ ئه‌ندازه‌که‌شی چیتر سه‌رنجی مێرده‌که‌ی رانه‌ده‌کێشا. هه‌ر له منداڵیه‌وه به‌بۆنه‌ی جوانیه ترسناکه‌که‌یه‌وه له‌ناو هه‌موو كچانی خێزانه‌که‌دا ده‌رکه‌وت. له‌وساوه که خۆی داڕشت و بووه شۆخێک ئیتر یه‌ک له‌سه‌ر یه‌ک داواکاری ده‌هاتن و هه‌موو کوڕو پیاوانی گه‌ڕه‌که‌که‌یان و خزم و ناسیاوان ئاخی ساردیان بۆ هه‌ڵده‌کێشا. جارێک سواڵکه‌رێکی پیرو کوێر هات و به پاڕانه‌وه وتی که پێیان وتوه حۆریه‌ک له‌و ماڵه‌دا ده‌ژی و چاوی کوێر ساغ ده‌کاته‌وه، هاتبوو تا ئه‌و ده‌ستێ به‌سه‌رو چاویا بێنێ.
ئه‌وانه‌ی عاشقی بوون و ده‌ستیان پێی نه‌گه‌یشت خراپیان به‌سه‌ر هات: یه‌کێکیان خۆی کوشت و یه‌کێکیان بوو به شاعیر. دووان-سیانێک شێت بوون و کۆمه‌ڵێك خۆیان ده‌کرده سواڵکه‌ر تا به‌شکوم له ده‌سته موباره‌که‌کانی ئه‌و شتێکیان به نسیب بێت. خه‌ڵک ده‌یانگوت (قسه‌ی خۆمان بێ و خوا پێمان نه‌گرێ) ده‌روێش سه‌عیش هه‌ر له‌تاو ئه‌و بۆته ده‌روێش. ئه‌و پاش ئه‌و هه‌موو پیاوانه‌ی وادی به‌هه‌شتیان ده‌دایه‌و شه‌یدای جوانیه‌که‌ی بووبوون ئێسته به‌دبه‌خت و بێچاره، بێ پشت و په‌نا بوو. چیتر نه‌ک هه‌ر خه‌ڵکی تر مێرده‌که‌شی ئه‌وی نه‌ده‌ویست. بۆیه که دوکتۆره‌کان وتیان: (ده‌بێ سکت بکه‌ینه‌وه تا بزانین چ خه‌به‌ره) یه‌کسه‌ر رازی بوو و دۆعای کرد که ئه‌مجاره شتێک بدۆزنه‌وه تا چاره‌سه‌ری بکه‌ن و له‌م به‌خت ره‌شی و ژانه سکه رزگاری که‌ن. که بردیشیانه ژووری عه‌مه‌لیات چاو به گریان خواحافیزی له مێرده بێ مه‌یله‌که‌ی کرد که ئاره‌زووی مه‌رگی ئه‌وی ده‌کرد.
دوکتۆره‌کان پاش عه‌مه‌لیات سه‌رسوڕماو و شڵه‌ژاو خه‌به‌ریان دایه که ئه‌م ژنه نیو ره‌حم و یه‌ک هێلکه‌دانی هه‌یه هه‌ربۆیه منداڵی له بار ده‌چن. به‌ڵام له‌وه سه‌یرتر ئه‌وه‌یه، دوکتۆره‌کان وتیان، که له جێی له‌ته ره‌حم و هێلکه‌دانه‌که‌ی تر ئه‌ندامێکی سه‌یری هه‌یه که تا ئێستا له له‌شی هیچ ژن یا پیاوێکی تردا به‌دی نه‌کراوه. ئه‌ندامێکی خڕ که وه‌ک پێستی ماسی ده‌بریسکێته‌وه‌و لووسیشه. مێرده‌که‌ی که چاوه‌ڕواننه‌کراوی ئه‌م هه‌واڵه شڵه‌ژاندبووی و له‌پڕ هه‌ستی به گوناه ده‌کرد لێی پرسین که ئه‌ی باشه بۆچی ئه‌م ئه‌ندامه‌یان لانه‌بردووه تا ژنه به‌دبه‌خته‌که‌ی له ژانه سک رزگاری بێت؟ دوکتۆره‌کان وتیان که ئه‌م کارێکی ترسناکه‌و نازانن ئه‌و ئه‌ندامه سه‌یره ره‌گ و ریشه‌ی له کوێیه‌و له‌وانه‌یه لابردنی ببێته مایه‌ی مه‌رگی. هه‌موویان سه‌رسوڕماو و بێده‌سه‌ڵات هه‌ستیان به نه‌زانی و که‌م ته‌جروبه‌یی خۆیان ده‌کرد و په‌یتا په‌یتا سه‌ریان ده‌خوراند. ئه‌م هه‌واڵه وه‌کوو مه‌عجیزه‌یه‌ک له‌ناو خه‌ڵکدا ده‌نگی دایه‌وه که گوایه ماسیه‌ک له‌ناو سکیدایه و ئه‌و هه‌موو جوانیه‌ش هه‌ر دیاره که ئاسایی نیه. ئه‌مه موعجیزه‌یه‌و ئه‌م ژنه ئینسان نیه به‌ڵکو نیوه‌ی ئینسانه و نیوه‌ی شه‌یتانه. ئه‌مانه ده‌ماوده‌م رۆیشتن و خه‌به‌ر ده‌گه‌یشته‌وه شاری خۆیان که ئه‌م ژنه جادووگه‌ر و ماکیره‌یه هه‌ر بۆیه نیوه‌ی ئه‌و پیاوانه‌ی عاشقی بوون داویانه‌ته ئه‌و ده‌شت و ده‌ره‌و شێت بوون... سیحری لێ کردوون، سیحر.
ئه‌و که خه‌به‌ری له‌م باسانه نه‌بوو، که‌وتبووه بیرکردنه‌وه‌و یادی هه‌موو ژیانی خۆی ده‌کرده‌وه. به پێچه‌وانه‌ی خه‌ڵکه‌وه که هه‌موو له‌م هه‌واڵه ترسابوون ئه‌و ئارام بووه‌وه‌و خه‌ریک بوو ورده ورده خۆی ده‌ناسی. بیری نه‌نه گه‌وره‌ی هاته‌وه. جارجاریش له‌م بیرهاتنه‌وه‌یه ده‌ترسا چونکه پێشتر هه‌موو خێزانه‌که ئه‌و سه‌رگوزه‌شته‌یه‌یان وه‌ک حه‌کایه‌تێک قبووڵ کردبوو که‌چی وا له‌مدا سه‌ری هه‌ڵده‌دایه‌وه. ئازاره‌کانی له جێی خۆیان مابوون خوێنیش ئه‌گه‌رچی به‌حاڵ بوو به‌ڵام بۆ ماوه‌ی دوو هه‌فته نه‌ده‌بڕایه‌وه. ئه‌و زیاتر گوێی بۆ له‌شی خۆی راده‌گرت و ئێسته که ده‌یزانی ئازاره‌که‌ی له خۆڕایی نیه هه‌ستی به ئاسووده‌یی ده‌کرد به‌ڵام که بۆنی ماسی له نێو لنگی کرد ئیتر ترسه‌که‌ی بووه یه‌قین. ورده ورده بۆنی ماسی له نێو لنگی و نێوان په‌نجه‌ی پێکانیه‌وه ئه‌وه‌نده زیادبوو که ئیتر خۆی نه‌گرت و به مێرده‌که‌ی وت. ئه‌و به‌مه وه‌ڕستر بوو و به تووڕه‌ییه‌و پێی وت: (دیاره سکت به ماسی هه‌یه). مێرده‌که‌ی ئیتر نه‌ک هه‌ر ترسا به‌ڵکو قێزیشی له ژنه‌که‌ی ده‌هاته‌وه‌و جێگه‌ی لێ جیا ده‌کرده‌وه. ئه‌ویش له نیوان خه‌مباری و ته‌نیاییدا ده‌تلایه‌وه. شه‌وان له جێگه چۆڵه‌که‌یدا گێنگڵی ده‌داو به بێده‌نگی بۆ چاره‌ڕه‌شیی خۆی ده‌کڕووزایه‌وه. ده‌یزانی که شته‌کان تازه له ده‌ست ده‌رچوون و چاوه‌ڕێی کۆتایی ده‌کرد.
ژانه سکه‌که‌ی ته‌شه‌نه‌ی سه‌ند و به‌ره‌و ران و ئه‌ژنۆکانی کشا. سکی ئاوسابوو و ئیتر به زه‌حمه‌ت هاتووچۆی ده‌کرد. که مێده‌که‌ی به‌مه‌ی زانی ماڵی به‌جێهێشت و هه‌ر زوو وه‌ره‌قه‌ی ته‌ڵاقی بۆ نارد. ته‌ڵاق دراو و له‌ناو خه‌ڵکدا بێزراو، له ته‌نیاییدا ده‌گریا و ئازار مه‌ودای نه‌ده‌دا. بۆنی ده‌ریاش له‌و شله سپیه‌وه ده‌هات که له‌ناو لنگیه‌وه ده‌هاته ده‌رێ. به‌ڵام چیتر نه‌چووه‌وه بۆ لای دوکتۆره‌کان و په‌یوه‌ندیشی به که‌سه‌وه نه‌کرد. شه‌وانه ده‌یناڵاند و بێزووی به قه‌وزه‌ی حه‌وزه‌که‌یانه‌وه ده‌کرد. هه‌موو جارێ به دزییه‌وه قه‌وزه‌ی له حه‌وزه‌که ده‌کرده‌وه‌و ده‌یبرد له ژووره‌وه ده‌یخوارد. له‌م ماوه‌یه‌دا بوو که بۆی ده‌رکه‌وت ماسیه‌کان و سه‌ره‌مێکوته‌کان و هێلکه شه‌یتانۆکه‌کان سڵی لێ ناکه‌نه‌وه. هه‌ر که سێبه‌ره‌که‌ی ده‌که‌وته سه‌ر ئاوی حه‌وزه‌که، ماسیه‌کان سه‌رئاو ده‌که‌وتن و سه‌ره مێکوته بزێوه‌کان ئارامیان ده‌گرت. که ده‌ستی ده‌خسته حه‌وزه‌که‌وه، ماسیه‌کان به ئارامی سه‌رپه‌نجه‌کانیان ده‌لسته‌وه‌و ئه له‌ززه‌تێکی سه‌یری له‌مه ده‌بینی، ختووکه‌ی ده‌هات و هه‌ستی به منداڵبوونه‌وه ده‌کرد. چیتر ته‌نیا نه‌بوو، له‌گه‌ڵ ماسیه‌کان یاری ده‌کرد و رێگه‌ی ده‌دا هێلکه شه‌یتانۆکه ره‌نگاوره‌نگ و لینجه‌کان له‌سه‌ر پشتی ده‌ستی ئارام بگرن و سه‌ره‌مێکوته‌کان له نێوان په‌نجه‌کانیدا کۆببنه‌وه. وای لێهات سێ ژه‌مه قه‌وزه‌ی ده‌خواردو تینوێتی به ئاوی سوێر ده‌شکا. خوێی ده‌کرده سوراحی ئاوه‌کانه‌وه‌و گوێی تیژ بووبوو. بچوکترین خوڕه‌ی ئاو، یان جووڵه‌ی ماسیه‌کانی ده‌بیست. له له‌ززه‌تا نقوم ده‌بوو و چیتر خه‌می نه‌ده‌خوارد، به‌ڵام ئازار مه‌ودای نه‌ده‌دا.
که ئازاره‌که گه‌یشته په‌نجه‌ی پێکانی تاق و ته‌نیا شه‌وێ به شه‌له‌شه‌ل هاته ده‌ره‌وه و تاکسیه‌کی بۆ جێی مه‌به‌ست گرت. له‌ناو تاکسیه‌که‌دا نامه‌یه‌کی بۆ کۆنه مێرده‌که‌ی نووسی و پاره‌یه‌کی زۆری دا به شۆفێره‌که تا بیگه‌یه‌نێ. که گه‌یشته جێ له ته‌کسیه‌که دابه‌زی. خۆی گرت و به پێوه وه‌ستا تا دڵنیابوو له‌وه‌ی تاکسیه‌که جێی هێشتووه. ئیتر له جێی خۆی که‌وت و ورده ورده خۆی ڕووتکرده‌وه. ده‌ستێکی به مه‌مکه تورته‌کانی خۆیدا هێنا و به قنگه خشکێ خۆی گه‌یانده به‌ر شه‌پۆلی ئاوه‌که‌وه پاڵکه‌وت. به‌ده‌م ئازارو گریانه‌وه خه‌و بردیه‌وه. له خه‌ونیدا دوکتۆره‌کان بووبوونی سه‌گی ده‌ریایی و له جلی سپیدا ورگ زل و گه‌مژه تێیان ده‌ڕوانی. یه‌کێکیان به تووڕه وتی: (تۆ ئێمه‌ت به درۆ خسته‌وه.) له کاتێکدا که ئه‌وان چه‌قۆ و مقه‌سته‌کانیان به‌رز کردبۆوه و به‌ره‌و رووی ده‌هاتن، ئه‌و بێ ئه‌وه‌ی ئاوڕ بداته‌وه به هه‌موو هێزی ویستی له ده‌ستیان ده‌رباز بێت. به‌ڵام هێشتا یه‌ک هه‌نگاوی نه‌نابوو که قایم خۆی کێشا به سه‌گێکی ده‌ریایی تردا که رێک له دوایه‌وه چه‌قی بوو. که چاوی به ئاسته‌م به‌رز کرده‌وه بینی ئه‌ویش جلی سپی دوکتۆره‌کانی له‌به‌ر کردووه. که تۆزێ زیاتر دیققه‌تی دا بۆی ده‌رکه‌وت مێرده‌که‌ی خۆیه‌تی که وه‌ک دوکتۆره‌کانی لێ هاتووه. ئیتر خۆی بینی که به‌ره‌و ناخی زه‌وی ده‌چێ و بوورایه‌وه.
به‌ره‌به‌یان که به ئاگا هاته‌وه بینی قاچه‌کانی دیار نه‌ماوون و به پێستێکی لووس داپۆشراون. هه‌ر ئه‌وساش تێگه‌یشت که تازه هه‌رگیز ژانه سک ناگرێت و خۆی خزانده ناو شه‌پۆله‌کانه‌وه. بۆ دوا جار سه‌یرێکی دره‌خته‌کانی کردو له‌ناخی خۆیدا گوێی له ده‌نگێ بوو: (خواحافیز، من لێره جێم نابێته‌وه.) ئیتر به‌ره‌و قووڵایی خزا. ئه‌و به‌یانیه مێرده‌که‌ی و دوو سێ که‌سی تر له‌گه‌ڵ شۆفێره‌که‌دا هاتن. بینیان له‌و شوێنه‌وه که ئه‌و له تاکسه‌یه‌که دابه‌زیبوو تا قه‌راغ ئاوه‌که به پووله‌که‌ی سپی داپۆشراوه. مێرده‌که‌ی سه‌یری ده‌ریاکه‌ی کردو به حه‌سره‌ته‌وه وتی: تازه هه‌رگیز ناگه‌ڕێته‌وه.